درس یازدهم علوم هفتم : سلول و سازمان بندی آن

هر ساختار زنده ای که در بدن موجودات زنده وجود دارد، از  یاخته (سلول) تشکیل شده است.

  هر عملی که توسط بخشی از بدن انجام می شود، یاخته های آن قسمت آن را انجام می دهند.
به همین دلیل یاخته را واحد ساختار و عمل در موجودات زنده می نامند.

یاخته های پوستی، ماهیچه ای، عصبی و خونی انواعی از یاخته های بدن ما هستند.

با همهٔ شباهت هایی که این یاخته ها با هم دارند؛ اما هریک از آنها ساختار منحصر به فردی دارند.

اگرچه انواع مختلفی ازسلول وجود دارد؛ اما همهٔ آنها ویژگی های مشترکی دارند.

غشای پلاسمایی:

پوششی همهٔ سلو لها را احاطه می کند. این پوشش، غشای پلاسمایی نامیده می شود.

غشا ضمن محافظت از یاخته ، ورود و خروج مواد را نیز کنترل می کند.

غشا نفوذپذیری انتخابی دارد؛ یعنی فقط به مواد مورد نیاز یاخته اجازه ورود می دهد و مواد زائد و ترشحی را از سلول خارج می کند.

غشای یاخته عمدتاً از لیپید (چربی)ساخته شده است.

همچنین انواعی از مولکول های پروتئین و کربوهیدرات (قند) نیز در این غشا وجود دارد

 

سیتوپلاسم:

سیتوپلاسم بخشی از یاخته است که در آن اندامک ها و مواد مورد نیاز بقای سلول، مانند نمک ها، آنزیم ها و مواد دیگر در آن قرار دارند.

اندامک ها ساختارهایی درون یاخته ی اند که برای انجام فعّالیت های مختلف به صورت مجزا به یاخته کمک می کنند.

اگر چه همهٔ یاخته ها اندامک دارند؛ ولی اندامک های همه مشابه نیستند.

هسته:  

هسته بخشی از یاخته است که فعّالیت های یاخته و ویژگی هایی مثل شکل و اندازهٔ آن را نیزکنترل می کند.

مثلاً تقسیم یاخته با کنترل هسته انجام می شود

هسته در گیاهان، جانوران، قارچ ها و آغازیان، غشایی دارد که آن را دربر می گیرد؛

اما در باکتری ها، مواد هسته ای در غشایی قرار ندارند و هستهٔ مشخصی را تشکیل نمی دهند

مقایسۀ یاخته های گیاهی و جانوری:

سلول های گیاهی و جانوری در عین شباهت با هم تفاوت هایی نیز دارند،

مثلاً یاخته های گیاهی، دیوارهٔ یاخته و کلروپلاست دارند در حالی که یاخته های جانوری آنها را ندارند.

شکل سلول های گیاهی نیز منظم تر است.

–حجم:

یاخته های جانوری به طور کلی کوچک تر از یاخته های گیاهی هستند.

طول سلول های جانوری از 10 تا 30 میکرومتر متغیر است، در حالی که طول یاخته های گیاهی بین 10 و 100 میکرومتر است.

شکل:

یاخته های جانوری اندازه های مختلفی دارند و بیشتر به اشکال گرد یا نامنظم تمایل دارند.

اما یاخته های گیاهی در مقایسه با سلول های جانوری از نظر اندازه بیشتر شبیه یکدیگرند و از نظر شکل نیز معمولاً مستطیل شکل و یا به شکل مکعبند.

ذخیره انرژی:

یاخته های جانوری انرژی را به شکل گلیکوژن کربوهیدرات های پیچیده ذخیره می کنند. (گلیکوژن یک پلی ساکارید به شکل گلوکز است).

یاخته های گیاهی انرژی را به صورت نشاسته ذخیره می کنند.

پروتئین ها:

از 20 اسید آمینه مورد نیاز برای تولید پروتئین ها، تنها 11 تای آنها را می توان به طور طبیعی در سلول های جانوری تولید کرد.

بقیه که اسید آمینه های ضروری نیز نامیده می شوند باید از طریق رژیم غذایی به دست آورده شوند. اما گیاهان قادر به سنتز تمام 20 اسید آمینه هستند.

 

واکوئل(کریچه):

یک اندامک سلولی است که در شماری از انواع سلول ها یافت می شود.

کریچه ها (واکوئل ها) پر از مایعند و بیشتردر سلول های گیاهی و قارچ ها یافت می شوند.

دیواره سلولی:

سلول های جانوری دیواره سلولی ندارند، اما غشای سلولی دارند.

سلول های گیاهی دارای دیواره سلولی هستند که از سلولز تشکیل شده  است و همچنین به عنوان یک غشای سلولی هم عمل می کند.

سلول های پروکاریوتی:

سلول های یوکاریوتی جانوری و گیاهی با سلول های پروکاریوتی مانند باکتری ها متفاوتند.

پروکاریوت ها معمولاً موجودات تک سلولی نامیده می شوند،

در حالی که سلولهای گیاهی و جانوری به طور کلی چند سلولی هستند.

سلول های یوکاریوتی پیچیده تر و بزرگ تر از سلول های پروکاریوتی هستند.

سلول های جانوری و گیاهی حاوی بسیاری از اندامک هایی هستند که در سلول پروکاریوتی یافت نمی شوند.

پروکاریوت ها هیچ هسته واقعی ندارند به طوری که DNA در داخل غشا موجود باشد،

سازمان بندی سلول ها:

جانداران تک سلولی فقط از یک سلول تشکیل شده اند و همهٔ فعّالیت های حیاتی خود را با همان یک سلول انجام می دهند.

در حالی که جانداران پرسلولی تعداد زیادی سلول دارند.

در این جاندار، تعدادی سلول در کنار هم قرار دارند

در برخی از جانداران هر سلول می تواند مستقل از سلول های دیگر به فعّالیت حیاتی خود دو نوع کلنی ادامه دهد.

به چنین جاندارانی، پرسلولی ساده یا کُلنی می گویند

در پرسلولی هایی مثل گیاهان و جانوران تقسیم کار صورت گرفته است.

در این موجودات سلو لها به شکلهای مختلفی وجود دارند و هر کدام کارهای ویژه ای را انجام می دهند. بین نوع کار و شکل سلول ها تناسب وجود دارد؛

بعضی از بافت ها انواعی دارند؛ مثلاً بافت پیوندی شامل بافت های خونی، استخوانی، غضروفی، چربی و… است.

در جانداران پرسلولی از اجتماع تعدادی از سلول های همکار و مشابه، بافت تشکیل می شود.

در بدن ما چهار نوع بافت اصلی به نام های پوششی، پیوندی، عصبی و ماهیچه ای وجود دارد.

وقتی بافت های مختلف در کنار هم قرار می گیرند؛ اندام یا عضو تشکیل می شود؛ مثل معده،  کلیه و قلب.

اندام ها یا اعضا در کنار هم دستگاه ها را به وجود می آورند؛ مثل دستگاه گردش خون وگوارش.

با جمع شدن دستگاه ها در کنار هم موجود زنده به وجود می آید