درس هفتم علوم هفتم : سفر آب درون زمین

نفوذ پذیری خاک در علوم هفتم فصل 7

با آب های زیر زمینی بعد از یخچال ها بزرگترین ذخیره ی آب شیرین زمین هستند و در مناطق کم آب مانند استان های مرکزی ایران از اهمیت خاصی برخوردارند.

از رایج ترین راه های دست یابی به منابع آب های زیر زمینی حفر چاه و قنات است .

نفوذ پذیری در علوم هفتم فصل 7 :

عبارتست از توانایی خاک یا سنگ در انتقال و عبور آب و یا مایعات دیگر از خود .

رس ها هم به دلیل دانه ریز بودن نفوذ نا پذیرند .

اما شن و ماسه به راحتی آب را از خود عبور می دهند بنابراین نفوذ

پذیرند.

پوشش گیاهی ، شیب زمین ، جنس زمین و شدت و مدت بارندگی از جمله عواملی هستند که در نفوذ آب به داخل زمین مؤثرند.

سرعت حرکت آب های زیر زمینی در رسوبات دانه درشت مانند آبرفت ها زیاد و در رسوبات دانه ریز مثل رس ها خیلی کم است.

آب های زیر زمینی هنگام نفوذ در سنگ های آهکی ، آن ها را در خود حل کرده و با خود می برند باعث ایجاد غار می شوند

آب های زیر زمینی با رسوب گذاری کربنات کلسیم در سقف و کف غارها سبب به وجود آمدن ستون های بسیار زیبایی می شوند.

ستون های سقف غارها استلاکتیت و ستون ها کف غارها استلاکمیت نام دارد .

آب های سطحی که به درون زمین نفوذ می کنند به حرکت خود تا رسیدن به یک لایه ی نفوذ ناپذیر ادامه می دهند و فضاهای خالی رسوبات و سنگها را پر می کنند.

سفره های آب زیر زمینی یا آبخوان یا لایه ی آبدار را به وجود می آورند.

در یک سفره ی آب زیر زمینی دو منطقه وجود دارد:

منطقه ی تهویه : منطقه ای است که در آن فضاهای خالی بین ذرات توسط رطوبت و هوا پر شده است.

منطقه ی اشباع :منطقه ای است که در زیر منطقه ی تهویه قرار دارد و فضاهای خالی بین ذرات آن

کاملاً توسط آب پر شده است.

مرز بین منطقه ی اشباع و منطقه ی تهویه سطح ایستابی نام دارد.

عمق سطح ایستابی به عواملی مانند :

1)جنس زمین (نفوذپذیری یا نفوذ ناپذیری)

2)پوشش گیاهی

3)شدت و مدت بارندگی

4)میزان برداشت آب

5)دوری یا نزدیکی به آب های سطحی مثل رودخانه و دریا

6)شیب زمین و نوع آب و هوا بستگی دارد.

عمق چاه ها در همه جا یکسان نیست.در مناطق نزدیک دریا کم و در نواحی خشک داخلی زیاد است.

سطح ایستابی در نقاط مرتفع و دامنه ی کوه ها در عمق بیش تر و در دره ها و نقاط پست در عمق کمتری قرار دارد.

در مناطق با تلاقی سطح ایستابی در سطح زمین است ولی در دریاچه ها و رودخانه ها سطح ایستابی بالاتر از سطح زمین قرار دارد.

سفره های آب زیر زمینی یا آبخوان ها به دو نوع آزاد و تحت فشار تقسیم بندی می شوند.

آبخوان آزاد :

در آبخوان آزاد یک لایه ی نفوذپذیر بر روی یک لایه ی نفوذ ناپذیر قرار دارد.

این نوع آبخوان ها بیشتر در دامنه ی کوه ها و دشت ها ایجاد می شوند و آب موجود در آن ها از

طریق حفر چاه و قنات قابل استفاده است.

آبخوان تحت فشار :

این نوع آبخوان ها در جایی تشکیل می شوند که یک لایه ی نفوذ پذیر بین

دو لایه نفوذ ناپذیر قرار بگیرد .

آبخوان های تحت فشار بیش تر در نواحی کوهستانی و شیب دار تشکیل می شوند.

در آبخوان آزاد فشار وارد شده بر سطح ایستابی برابر با فشار اتمسفر است .

در حالیکه در آبخوان تحت فشار ، (سطح پیزومتریک) فشار وارد شده بر سطح ایستابی از فشار اتمسفر بیشتر است.

اگر در آبخوان تحت فشار ، چاه حفر شود ،آب خود به خود به سطح زمین راه می یابد؛ به این چاه ، آرتزین گفته می شود.

اگر در مناطق شیب دار آب های زیر زمینی خود به خود به سطح زمین راه یابند، چشمه ایجاد می شود.

چشمه ها معمولاً در محل شکستگی ها و گسل ها خارج می شوند.

چشمه ها براساس نوع آب دهی به صورت دائمی و فصلی و براساس دما به صورت آب سرد و گرم تقسیم بندی می شوند.

اغلب چشمه های آب گرم در اطراف آتشفشان ها ایجاد می شوند.

چشمه های آب گرمی که از آن ها در فواصل زمانی معین ،آب داغ همراه با بخار آب فوران می کندآبفشان نام دارد.

آب های زیر زمینی اغلب بی رنگ ،بی بو و فاقد مواد تیره کننده اند.

ترکیب شیمیایی و دمای آن ها ثابت است و میزان آلودگی میکروبی آن ها از آب های سطحی کم تر است.

میزان نمک های محلول در آب های زیر زمینی بیش تر از آب های سطحی و املاح رودها است

زیرا آب ضمن حرکت آهسته در زیر زمین ، فرصت زیادی برای حل کردن کانی های مسیر خود دارد.

کلسیم و منیزیم از مهمترین املاح موجود در آب های زیر زمینی هستند.

اگر میزان املاح موجود در آب بیش از حد استاندارد باشد به آن آب سخت گفته می شود.

معمولی ترین نوع آلودگی آب های زیر زمینی ،فاضلاب است.

آلودگی آب در در علوم هفتم فصل

همچنین نمک های مسیر ،کود های شیمیایی اضافه در سطح زمین ،حشره کش ها و… نیز میتوانند آب های زیر زمینی را آلوده کنند.

در گذشته اولین بار ایرانیان جهت بهره برداری از آب های زیر زمینی اقدام به حفر قنات (کاریز) کردند.

 

به جابجایی دائمی آب بین اقیانوس ها ،دریاها ،هوا کره و خشکی چرخه ی آب گفته می شود.

خورشید و نیروی گرانش زمین ،انرژی لازم برای چرخه ی آب را تأمین می کنند.

چرخه آب در علوم هفتم فصل 7