درس پنجم علوم هشتم: حس و حرکت

اندام های حسی اندام هایی هستند  که اثر محرک خاصی رادریافت کرده و به پیام عصبی تبدیل می­ کنند. ما زمانی جسم را می بینیم که نور یا بازتاب آن از جسم به چشم  ما برسد .

 

ساختمان چشم در علوم هشتم فصل پنجم :

چشم  از اندام های حسی کروی شکل  است و بوسیله سه جفت عضله دراستخوان حدقه قرار دارد .

چشم دارای غدد اشکی است که مجرای آن به سطح چشم راه دارد وسطح چشم را مرطوب نگه می دارد پلک چشم با حرکت خود به این کار کمک می کند وهمچنین از چشم دربرابر خطرات محافظت می کند.

چشم از سه پرده  متفاوت ساخته شده این لایه ها  ازخارج به داخل شامل صلبیه ، مشیمیه وشبکیه است .

صلبیه:

صلبیه پرده­ ی محکم وسفید خارجی چشم که از جنس بافت پیوندی است ودر جلوی چشم شفاف و برآمده شده وقرنیه را می­سازد.

مشیمیه :

پرده ی میانی چشم است که دارای رگ های خونی فراوا نی است  وتغذیه کره چشم رابه عهده دارد.

درنزدیکی عدسی مشیمیه تبدیل به بخش ماهیچه ای برجسته ای بنام جسم مژگانی می شود که تحدب را تنظیم می کند .

درادامه مشیمیه درجلوی عدسی پرده ای ماهیچه ای به نام عنبیه  قراردارد .

دروسط عنبیه سوراخ مردمک وجود دارد که تحت کنترل  اعصاب خودمختار بوسیله عضلات عنبیه تنگ وگشاد می شود.

شبکیه :

شبکیه پرده داخلی چشم است وشامل یک ردیف سلول های رنگدانه دار است که به مشیمیه چسبیده وسه لایه عصبی  دارای سلول های گیرنده نور

انواع سلول های گیرنده نور درچشم در علوم هشتم فصل پنجم :

سلول های استوانه ای :

به نور ضعیف حساس اند وبه کمک آنها اجسام را به صورت سیاه وسفید می بینیم.

سلول های مخروطی :

حساسیت آنها به نور کم است ودرنورقوی تحریک می شوند ، به کمک آنها رنگ ها وجرئیات را می بینیم .

تعدادسلول های استوانه ­ای از مخروطی بیشتر است. سه گروه سلول مخروطی ، گیرنده نورهای قرمز ، آبی و سبز در چشم هستند.

نقطه کور چشم :

محل خروج عصب بینایی از شبکیه است وگیرنده نوری ندارد.

لکه زرد:

درامتداد محور نوری کره ­ی چشم است وتعداد سلول­های مخروطی­ آّن بسیار زیاد و بنابراین دردقت و تیزبینی چشم موثر است.

مایع زلالیه :

بین قرنیه وعدسی مایع شفاف زلالیه وجود دارد.

مایع زجاجیه :

فضای داخل کره چشم ( پشت عدسی ) را مایع ژله مانند وشفافی پرکرده است .

گوش از اندام های حسی است که به تشخیص صدا و حفظ تعادل و موقعیت بدن کمک می کند.

ساختمان گوش :

گوش خارجی :

گوش خارجی شامل لاله گوش ، مجرای شنوایی وپرده صماخ است .

لاله گوش امواج را جمع آوری کرده به مجرا هدایت می کند وباعث ارتعاش پرده صماخ می شود. پرده صماخ در انتهای گوش خارجی قراردارد.

گوش میانی:

گوش میانی از سه استحوان کوچک به نام های رکابی ، چکشی و سندانی تشکیل شده است.

کوش میانی حدفاصل کوش بیرونی و گوش داخلی قرار دارد.

گوش داخلی :

گوش داخلی از لوله های پرپیچ وخم ساخته شده است  و شامل سه بخش حلزونی ، دهلیزی ومجاری نیمدایره است.

گیرنده های شنوایی سلول های مژه دار بخش حلزونی است وبخش دهلیزی ومجاری نیمدایره جهت حفظ تعادل دارای گیزنده های تعادلی هستند.

وظیفه گوش داخلی تبدیل پیام صوتی وارتعاشات به پیام عصبی وانتقال آن به قسمت گیجگاهی قشر مخ است.

بینی اندام حس بویایی است وگیرنده های بویایی درمخاط زرد سقف حفره بینی قراردارند .

حس چشایی:

زبان  اندام حسی چشایی است و حدود 10000 جوانه چشایی دردهان وجود دارد که بیشتر آن روی زبان و بقیه در دیواره دهان است.

هر پرز یا جوانه چشایی  دارای چندین سلول حسی مژه دار است که هر مژه به یکی از چهار مزه اصلی حساسیت بیشتری دارند.

چهار مزه اصلی: شیرینی ، شوری ، ترشی و تلخی

برای تحریک گیرنده های چشایی باید مواد دربزاق حل شوند.

گیرنده های مزه شیرینی بیشتر درجلوی زبان ، گیرنده های مزه تلخی درانتهای زبان ، گیرنده های ترشی وشوری درکناره های زبان تراکم بیشتری دارند.

پوست:

پوست  نیز از اندان حسی است که دارای گیرنده های متفاوتی است،­گیرنده های درد، دما (سرمایاگرما)وگیرنده های مکانیکی(حساس به لمس وفشار)

گیرنده ها ، دندریت هایی ازنورون ها هستند که اثر محرک را به پیام عصبی تبدیل می کنندواغلب با بافت پیوندی پوشیده شده اند.

دستگاه حرکتی بدن شامل ماهیچه واستخوان ها است .

برای حرکت بدن وجود دستگاه عصبی ، ماهیچه ها واستخوان ها لازم است .

اسکلت بدن :

به مجموعه استخوان ها ، غضروف واتصالات آن ها اسکلت گفته می شود.

وظایف اسکلت بدن :

1. محافظت از قلب ، مغز وشش ها
2. شکل دادن به بدن
3. حرکت بدن
4. ذخیره مواد معدنی
5. تولید سلول های خونی

بافت استخوان:

از ماده زمینه ای حاوی رشته های پروتئینی و سلول های استخوانی درون ماده زمینه ای بوجود آمده است.

رشته های پروتئینی موجود در بافت استخوانی وظیفه مقاوم سازی استخوان دربرابر ضربه را دارند.املاح موجود دربافت استخوانی عامل سختی استخوان هستند.

مفصل :

به محل اتصال دویاچند استخوان مفصل می گویند .

استخوان ها درمفصل ثابت به کمک رشته های سخت ودرمفصل نیمه متحرک به کمک غضروف و در مفصل متحرک به کمک رباط کنار یکدیگر قرار گرفته اند.

رباط :

رشته­ هایی از بافت پیوندی هستند که در مفصل­ های­ متحرک وجود دارند و مسئول نگهداری دو استخوان­ درمحل ­مفصل ­می ­باشند.

در مفصل دررفته ، استخوان ها از محل مفصل خارج شده اند.

. در مفصل پیچ خورده مفصل درخلاف جهت حرکت خود حرکت کرده است .در بیماری آرتریت غضروف سر استخوان درمحل مفصل ساییده شده است.

انواع بافت استخوانی :

بافت متراکم :

درتنه استخوان های دراز وسطح استخوان های پهن وکوتاه وجود دارد ، این بافت از مجموعه هایی به نام سیستم هاورس  درست شده است .

سیستم هاورس از مجرا  وتیغه های استخوانی ساخته شده است .درمجرا رگ واعصاب وجود دارد.

بافت اسفنجی :

دردوسر استخوان های دراز وبخش میانی استخوان های پهن و کوتاه  وجود دارد .

سلول ها دراین بافت نامنظم است تیغه هایی از ماده زمینه ای دربین آن ها وجود دارد ومغز استخوان  حفره های  بین این تیغه ها را پر می کند.

استخوانی شدن :

استخوان ها در دوران جنینی از بافت پیوندی بوجود می آیند . این تبدیل به دو صورت زیر است:

بعضی از استخوان ها مستقیما  از تبدیل بافت پیوندی به استخوان بوجود می­ آیند.

مثال:استخوان های پهن در بعضی از استخوان ها ابتدا بافت پیوندی به غضروف وسپس به استخوان تبدیل می شود. مثال: استخوان های دراز

بیماری های رایج استخوانی در علوم هشتم فصل پنجم :

1) راشیتیسم ونرم شدن استخوان ها :

درکودکان کمبود کلسیم موجب نرم شدن استخوان ها وحالت پرانتزی گرفتن آن ها می شود که به این حالت راشیتیسم می گویند.

2) پوکی استخوان :

درمیانسالی وکهنسالی کمبود کلسیم موجب کاهش چگالی وپر حفره شدن آن می شود ( پوکی استخوان) .

شکننده شدن استخوان ها : درافرادمسن بدلیل کاهش پروتئین سازی ، استخوان ها شکننده می شود.

ماهیچه ها در علوم هشتم فصل پنجم :

ماهیچه ها عامل حرکت هستند، به کمک ماهیچه ها می توانیم حرف بزنیم، غذا راگوارش دهیم و از بدن دفاع کنیم.

ماهیچه ­ها باعث حرکت خون در رگ ها وغذا دروده ها می­ شوند ، همچنین بخش اعظم گرمای بدن حاصل انقباض ماهیچه ها­ست.

هر سلول ماهیچه­ ای تار ماهیچه­ ای نام دارد.

تارهای ماهیچه­ ای با یکدیگر و با کمک بافت پیوندی یک دسته تارماهیچه ­ای را می­ سازند.

دسته تارها­ی ماهیچه­ ای نیز با کمک بافت پیوندی که آنها را به هم متصل می­ کند ماهیچه را می­ سازند.

زردپی :

بافت پیوندی اطراف تارهای ماهیچه ای ودسته تارهای ماهیچه ای ودر نهایت ماهیچه ، با یکدیگر طناب محکمی به نام زردپی (تاندون )را می سازند که ماهیچه های اسکلتی را به استخوان ها متصل می کنند.

بزرگترین زردپی بدن آشیل نام دارد که از کف پاشنه ی پا تا پشت ساق پا کشیده شده است.

انقباض ماهیچه ای وعمل متقابل ماهیچه ها در علوم هشتم فصل پنجم :

زمانی که یک ماهیچه  ( ماهیچه ی دوسربازو ) منقبض می شود واندامی رابه حرکت درمی آورد ، نمی تواند منبسط شود وآن اندام را هل دهد تا به موقعیت اول باز گردد.

به همین دلیل ، ماهیچه دیگری درسمت مقابل اندام ( ماهیچه ی سه سر بازو ) منقبض شده واندام رابه حالت اول باز می گرداند.

انقباض یک ماهیچه با استراحت ماهیچه ی دیگر  درسمت مقابل اندام همراه است . به این نحوه ی عمل ماهیچه های اسکلتی ، عمل متقابل یا جفت کارکردن ماهیچه ها می گویند.

خستگی ماهیچه ای :

منبع انرژی ماهیچه ها کربوهیدرات ها واسید های چرب هستند .

چنان چه اکسیژن کافی به ماهیچه نرسد، گلوکز تبدیل به لاکتیک اسید می شود و مقدارانرژی کافی تولید نمی شود. وموجب احساس خستگی ماهیچه ای  می شود

گرفتگی ماهیچه ای :

چنان چه انقباضات مکرر ومتوالی  ماهیچه  مانع  از آن شود که ماهیچه به حالت استراحت باز گردد، گرفتگی ماهیچه ای رخ داده است که با درد همراه است.

گرفتگی می تواند ناشی از کم آبی بدن ، فشارعضلانی  یا قرارگیری در وضعیتی خاص برای مدت طولانی  باشد.

در افرادسالم معمولا بعد از حرکات شدید ورزشی گرفتگی ماهیچه ای به وجود می آید .

گرفتگی را می توان با ماساژ دادن وکشیدن ملایم رفع کرد.

غضروف:

نوعی بافت پیوندی است که ماده زمینه ای آن نسبتا سخت وارتجاعی است.

غضروف ها فاقد رگ های خونی ، خون ، رگ ها ی لنفی واعصاب هستند. تغذیه ی سلول ها به وسیله انتشار مواد است.